“Ik wil: één – dat de mensen zich verbazen, twee – dat ze het niet helemaal kunnen overzien, drie – dat ze er wat van meenemen naar huis”. Aan het woord is componist en musicus Misha Mengelberg in een boek met 26 interviews dat Erik van den Berg heeft samengesteld. De verschijning van het door Huis Clos uitgegeven boek valt samen met de première van zijn opera Koeien in het Holland Festival van 2015, deze uitgave komt dus geen moment te vroeg. Mengelberg begon aan Koeien omstreeks 1985. Als een hommage aan de aan Alzheimer lijdende pianist hebben Guus Janssen en Cherry Duyns het muziektheaterstuk in zijn geest voltooid.
Mengelberg is de oprichter van The Instant Composer Pool, een los/vast gezelschap van musici die improvisatie als de essentie van het maken van muziek in praktijk brachten. Erfelijk gezegend en belast – als nazaat van een beroemde dynastie – componeerde Mengelberg daarentegen ook voor vaste ensembles en orkesten. Het meest vruchtbaar was zijn samenwerking met slagwerker Han Bennink. Degenen die het duo bezig hebben gezien vragen zich tot op de dag van vandaag af waar ze precies bij aanwezig zijn geweest. Was dit jazz? Was het theater? Was het een bokswedstrijd misschien?
In een interview met Jan Eilander in De Volkskrant van 19 juni 1992 zegt Mengelberg over de aantijging dat improviseren alleen maar aanklooien is: “Alleen maar aanklooien, zomaar iets doen, is niet de moeite waard. Dat kun je niet je hele leven volhouden. Dat zou het publiek niet pikken. Geen sprake van. Dat kun je hooguit doen op één dronken bijeenkomst.”
Elke plaatsbepaling – anarchist, improvisator, dadaist, pestkop – van deze bijzondere kunstenaar schiet eigenlijk te kort, zijn bezigheid is het best te omschrijven als verregaande ontregeling. De interviews zijn er vol van. En ondertussen kom je veel van zijn werkwijze en voorkeuren, en bovendien het een en ander van de Nederlandse hedendaagse muziek te weten. Wat aan dat laatste bijdraagt zijn de vele gesprekken met collega’s: Louis Andriessen, J. Bernlef, Reinbert de Leeuw, Willem Breuker en Otto Ketting.
Worp en wederworp, 26 interviews met Mischa Mengelberg is een informatief, onderhoudend en geestig boek. Mischa Mengelberg is een briljant spreker en ouwehoer. In het genoemde interview met Jan Eilander zegt de kunstenaar over opera: “Al die mensen die tegenwoordig massaal naar het Muziektheater gaan, die hebben een perverse belangstelling voor lijken. Dat zijn necrofielen. Vroeger, ja vroeger, toen was opera het summum van technologie. Geweldig al die mensen op zo’n podium, die een beetje zingen, zo’n orkestbak, die lichteffecten. Toen was opera wat nu Steven Spielberg is. Maar bij de NASA lachen ze toch om opera.”
Het boek verschijnt ter gelegenheid van Mengelbergs 80ste verjaardag.
Worp en wederworp, 26 interviews met Mischa Mengelberg, samensteller Erik van den Berg, inleiding Matthijs de Ridder, en vormgeving Piet Gerards. Uitgegeven door Huis Clos, waar eerder ook al Misha Mengelberg: Enkele regels in de dierentuin verscheen.
Foto Mischa Mengelberg door Maarten Corbijn (bron).