Willem Sandberg had uitgesproken ideeën over bijna alles. Hij had ideeën over de betekenis van kunst en de kunstkritiek, over hoe een museum eruit moest zien, over wat een goed affiche was. Maar ook over voeding en vasten, hoe de trams in Amsterdam er uit moesten zien, en -naar mijn mening zeer actueel en relevant- hoe je een geslaagde nieuwbouwwijk het beste kan opbouwen. Al deze ideeën en meer komen aan bod in het boek Willem Sandberg, portrait of an artist van kunsthistorica Ank Leeuw Marcar, dat nu eindelijk ook in het Engels is verschenen. Gebaseerd op interviews met Sandberg uit 1971 en 1981, biedt het boek een inkijk in het werk en de filosofie van een legendarische museumdirecteur en tekent het een kleurrijk beeld van de kunstwereld in het midden van de twintigste eeuw.
Alle belangrijke kunstenaars van die tijd haalde Sandberg naar het Stedelijk of exposeerde hij elders, en vaak kende hij ze ook persoonlijk: Picasso, Le Corbusier, Gerrit Rietveld, Malevich, Mondriaan, Mies van der Rohe, Kurt Schwitters, Antoine Pevsner, Kandinsky en vele anderen. Hij deelt boeiende verhalen over deze grote kunstenaars, vaak gepaard met een analyse waarom iets wel of niet werkte. Bijvoorbeeld over het succes van Gropius als leider van de Bauhaus: omdat hij het geweldige talent bij anderen zag en hen grotere zichtbaarheid en bekendheid gaf, in plaats van zichzelf steeds op de voorgrond te willen plaatsen.
Sandberg maakte van het Stedelijk een toonaangevend museum voor moderne kunst, dat internationaal aanzien had. En hij ontwierp zelf al het museumdrukwerk, van catalogi tot affiches. Sandberg: “[de affiches voor het Stedelijk Museum] ontstonden gewoonlijk op blaadjes papier van een blocnote die ik in mijn zak had. Tijdens vervelende vergaderingen ontwierp ik ze.” Zijn naar eigen zeggen “beste stukje typografie” leverde hij bij het vervalsen van het watermerk in de valse persoonsbewijzen die het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog vervaardigde. De echtheid van de papieren kon alleen geverifieerd worden in het bevolkingsregister van Amsterdam, dat om die reden op 27 maart 1943 in brand werd gezet.
Sandberg’s kijk op kunst en de rol van kunst in een historisch perspectief maken het boek juist ook zeer relevant voor het discours vandaag de dag. Wat maakt kunst goed? Welke rol of functie vervult kunst voor ons? Of heeft kunst op zichzelf een inherent belang? Voor Sandberg was er een duidelijk verband tussen kunst en de samenleving: “Wanneer we er van uitgaan dat de evolutie van de kunst afhangt of samenhangt met het maken, het vormgeven van dingen die voor ons op dit moment nog niet zichtbaar zijn, dan is het, wanneer we werk van jonge kunstenaars of nieuw werk van mensen zien, niet de vraag: hoe moeten we daarover oordelen in verband met wat we weten over Rembrandt, Cézanne of Picasso, maar: welk verband heeft dit met ons leven? Wat kan dit werk ons zeggen voor de vorm van onze maatschappij, waarin we eten, drinken en vrolijk of treurig zijn?”
Nog vlak voor het einde breng ik een bezoek aan de Malevich tentoonstelling in het Stedelijk Museum. De vraag die me na afloop bezig blijft houden is hoe het toch kan dat een kunstenaar na de ‘ontdekking’ van het suprematisme en Zwart vierkant terug gaat naar het schilderen van portretten en andere figuratieve kunst?
Willem Sandberg had er een verklaring voor: “Malevich is een van de weinige grote Russische kunstenaars die door familieomstandigheden in Rusland heeft moeten blijven. Hij heeft niet verder kunnen gaan en is aan het eind van zijn leven portretten gaan schilderen. Wel portretten die karakter hadden, maar die toch, gezien zijn hele oeuvre, een terugval betekenden. Terwijl Mondriaan, vanaf 1915, misschien zelfs 1910, zich rechtlijnig voort ontwikkelt. Het ene stuk komt precies uit het andere voort.”
Het boek telt 328 pagina’s en bevat typografisch werk van Sandberg. Het ontwerp was in handen van Rutger de Vries van Werkplaats Typografie (ArtEZ). Op 28 februari j.l. werd Willem Sandberg, portrait of an artist gepresenteerd in de museumwinkel van het Stedelijk Museum.
Titel: Willem Sandberg, portrait of an artist
Auteur: Ank Leeuw Marcar
Uitgever: Valiz