‘Nu we allemaal nog in een shocktoestand verkeren na het bloedbad op het kantoor van Charlie Hebdo is dit het moment om moed te verzamelen en na te denken’, schrijft de Sloveense filosoof en psychoanalyticus Slavoj Zizek (1949) in zijn essay Religieuze hartstocht?
Het woord nadenken valt ook regelmatig in Eis het onmogelijke, een lang interview met deze cultuurcriticus en activistische publicist uit 2013 onlangs uitgegeven door Leesmagazijn. Anders dan genoemd essay lijkt Eis het onmogelijke meer een monologue exterieur, er lijkt geen rem te zitten op Zizeks gedachten, elk antwoord op een vraag van interviewer Yong-june Park beslaat meerdere pagina’s. De associaties met betrekking tot onderwerpen als verantwoordelijkheid, postmoderne mondialisering, revoluties, conservatisme, Messianisme, vrijheid en neo-liberale politiek wisselen elkaar in hoog tempo af. Zijn gedachtenstroom is nooit puur abstract, en zit vol met sprekende voorbeelden vaak gebaseerd op persoonlijke ontmoetingen, eruditie en iets dat ooit ‘algemene ontwikkeling’ werd genoemd. Typerend voor zijn dialectische wijze van redeneren is bijvoorbeeld de volgende passage: ‘Als mensen beweren dat alles toegankelijk is voor de media en we niet langer een privéleven hebben, breng ik daar tegenin dat wij niet langer een openbaar leven hebben. Wat hier in feite verdwijnt is het openbare leven zelf, de eigenlijke publieke sfeer waarin je opereert als een symbolische persoon die niet kan worden teruggebracht tot een particulier individu, tot een bundel persoonlijke eigenschappen, verlangens, trauma’s, eigenaardigheden.’ Vervolgens zegt Zizek dat hij Joska Fischer op tv heeft gezien die naar aanleiding van immigratie politiek zei: ‘Ik heb een slechte nacht gehad. Ik was aan het malen en aan het huilen.’ ‘Mijn God’, zegt Zizek, ‘wij hebben het hier over waardige publieke besluiten’ (alle cursiveringen in de citaten zijn van Zizek). Hij zegt: ‘Het was alsof ik naar een Reality TV Show aan het kijken was.’
Slavoj Zizek is radicaal, ongebonden, nieuwsgierig en onconventioneel. Hij lijkt nergens bang voor, het plezier in het nadenken spat van de pagina’s af. Hij neemt het nota bene op voor Richard Nixon, hij noemt hem de laatste die ‘met waardigheid heeft gestreden. Hij wilde waardig zijn, maar kon het niet. ‘ Volgens Zizek moet Nixon worden gerehabiliteerd. Reagan was het nieuwe type, een Amerikaanse president die schaamteloos zijn tekortkomingen tentoon spreidde en die daardoor steeds populairder werd. En zo gaan zijn analyses in Eis het onmogelijke 166 pagina’s lang door. In de gevaarlijke chaos waarin wij volgens de cultuurcriticus leven is nadenken een verzetsdaad waarin de kern van het overleven zelf zit.
Eis het onmogelijke, Slavoj Zizek. Editie Leesmagazijn. 170 pagina’s. Vertaling Menno Grootveld.